هجوم بحران‌ها

فیلم چه به لحاظ فیلمنامه و چه در مرحله‌ی اجرا، اشکالات فاحشی دارد.

اول آن که در فیلمنامه تنها شاهد «بحران» هستیم. ده‌ها بحران پشت سر هم در فیلمنامه اتفاق می‌افتند بی‌آن که توجیه منطقی برایشان وجود داشته باشد و در نهایت هیچ یک از آن‌ها به درستی گره‌گشایی نمی‌شوند. به عنوان مثال اعلامیه‌هایی که در خانه‌ی آباجان پیدا می‌شود در سال ۶۵، به چه منظور صادر شده‌اند؟ محتوایشان چه بوده؟ چرا این شخصیت‌ها که هیچ کدام هم آنچنان سیاسی به نظر نمی‌رسند باید چنین اعلامیه‌های خطرناکی با خود داشته باشند؟

احتمالا علیمردانی یکی از برگ برنده‌های کار خود را بازگشت به زمان جنگ می‌داند اما متأسفانه فقدان فضاسازیِ ایده آلِ آن دوران به کار ضربه‌ی مضاعفی وارد کرده است؛ نه تنها بسیاری از رویدادها در موقعیت زمانی کار نمی‌گنجند بلکه المان‌های لازم برای درک و دریافت این که این قصه متعلق به سی سال پیش و اوج دوران جنگ تحمیلی‌ست در کار به چشم نمی‌خورد؛ تا حدی که گاهی یادمان می‌رود جنگی هم در کار است! اگر این فیلم را با نمونه‌های دیگری از فیلم‌هایی که در همان برهه زمانی می‌گذرند مقایسه کنیم به این مهم دست خواهیم یافت. به عنوان نمونه در فیلم «ویلایی‌ها» جزئی‌ترین عناصر فیلم، مخاطب را به فضای آن سال‌ها می‌برند و ناخودآگاه حسی از اضطراب و دلشوره را به او القا می‌کنند. «آباجان» اما حتی در طراحی صحنه و لباس نیز چندان مشخصه‌ای از موقعیت زمانی مورد نظرش ندارد، چه برسد به دیگر المان‌ها. از دیگر سوالاتی که ممکن است برای تماشاگر پیش آید این است که چرا اساسا داستان فیلم در زنجان می‌گذرد؟ چه تفاوتی ایجاد می‌شد اگر روایت فیلم در تهران یا هر شهر دیگری می‌گذشت؟ در واقع آیا اصلا مکان تأثیری بر پیش رفت روند داستان دارد و آیا گره خاصی را ایجاد کرده است یا صرفا سلیقه فیلمساز این گونه ایجاب کرده که کار را در شهرستان جلو دوربین ببرد؟

شخصیت‌های فیلم به شدت آشفته‌اند. ظاهرا فیلمساز قصد داشته با شلوغکاری‌های معمول فیلم‌هایش ضعف‌های این فیلم را بپوشاند اما به قدری در شخصیت‌پردازی ناموفق عمل کرده است که تمامی شخصیت‌ها در حد تیپ باقی می‌مانند و به هیچ وجه باورپذیر نیستند. این ضعف در شخصیت‌پردازی بر بازی‌ها هم تأثیر گذاشته و بازی بازیگران بیشتر یادآور سریال‌های کلیشه‌ای تلویزیون است. فاطمه معتمدآریا، در صورتی که شخصیتِ آباجان این قدر منفعل نبود، می‌توانست به عنوان بازیگر نقش اصلی کار، بازی به یادماندنی و خاصی را از خود برجای بگذارد، کاری که همیشه می‌کند؛ اما وقتی حتی در دیالوگ‌نویسی نیز ضعف‌های آشکاری به چشم می‌خورد و زبانِ کاراکتر در هر سکانس تغییر می‌کند (جایی فارسی حرف می‌زند، جای دیگر ترکی) نمی‌توان از بازیگر نیز انتظار معجزه داشت. بنابراین، آباجان، در حد یکی از نقش‌های متوسط معتمدآریا باقی می‌ماند و فرصت به بار نشستن نمی‌یابد. شبنم مقدمی و سعید آقاخانی تا حدودی بهترند اما نقش‌های آن دو نیز متفاوت نیست و ظاهرا آن دو نیز نقبی به گذشته و نقش‌های پیشینشان زده‌اند تا بازی‌شان اصطلاحا در بیاید. بازیگران دیگر کار بسیار ضعیف و تکراری ظاهر شده‌اند؛ از حمیدرضا آذرنگ گرفته، تا ملیسا ذاکری، محمدرضا غفاری و فریبا متخصص.

همان قدر که فیلمسازی چون اصغر فرهادی بلد است از بازیگران خردسال فیلم خود استفاده‌ای بهینه ببرد، علیمردانی بازیگرانِ کودک و نوجوان فیلم خود را سرگردان – مدام در حال بالا و پائین رفتن از پله‌ها- به تصویر می‌کشد و کودک به جز آن که در مرحله‌ای یک بحران جدید بیافریند (در «کوچه بی‌نام» افتادن پسر بچه در چاه و در «آباجان» خوردن تریاک) نقش کلیدی دیگر در کار ندارد، ضمن آن که بحرانی هم که برای کودک اتفاق می‌افتد در نهایت کارکرد خاصی در فیلم ندارد و این اتفاقات با گره‌گشایی‌هایی سردستی به حال خود رها می‌شوند و نیازی به پیگیری دیگر نیست. کودک در «آباجان» تریاک می‌خورد، در بیمارستان بستری‌اش می‌کنند و بعد آن قدر بحران‌های تو در توی دیگر اتفاق می‌افتد که دیگر او را فراموش می‌کنیم و وقتی حالش را می‌پرسند با جمله‌ی کلیشه‌ای «خطر رفع شد» همه چیز ختم به خیر می‌شود.

به عقیده نگارنده، اگر هاتف علیمردانی، روشی را که اکنون در پیش گرفته ادامه دهد، قطعا فیلم‌های او بد و بدتر خواهند شد و دیگر نخواهد توانست فیلمی حتی در حد و اندازه فیلم نسبتا موفق‌ترش یعنی «کوچه بی‌نام» بسازد. آنچه علیمردانی باید از آن پرهیز کند، شتابزدگی و تعجیل برای دور نماندن از عرصه‌ی رقابت است. گاهی چند سال کم کاری و تمرکز بیشتر بر یک فیلمنامه‌ی خاص و رفع اشکالات و پرداخت بیشتر به آن، بسیار ارزشمندتر از حضور هر ساله در جشنواره و ساخت فیلم‌هایی‌ست که روز به روز ضعیف‌تر و بی‌مایه‌تر می‌شوند و حتا قرار گرفتنشان در بخش مسابقه عجیب به نظر می‌آید.