سقف کاذب یک زندگی غبارگرفته

تولید فیلم‌های اجتماعی، در سالیان اخیر در عرصه سینمای ایران اپیدمی شده و ساخت این گونه آثار با حمایت غیرکارشناسانه مسئولان و متولیان اشتباهی سینمای کشور، گوی سبقت را از تولید سایرگونه‌های سینمایی ربوده است. بدیهی این که سینمای ایران هم برای تداوم حیات خود و جلب حمایت مخاطب، به تولید انواع فیلم نیازدارد و سینماگران کشور برای پاسخگویی مناسب به انتظارها و توقع‌های تماشاگران باید منطبق بر این نیازها و خواسته‌ها، آثار سینمایی بسازند. البته اقبال جهت ساخت آثار سینمایی اجتماعی در مقایسه با گرایش به تولید فیلم‌های شخصی و روشنفکرمآبانه و جشنواره‌ای و تجربه‌گرا و بازی‌های سینمایی با فرم و محتوا را باید به فال نیک گرفت.

ولی در این ارتباط چند نکته کلیدی و استراتژیک حائز اهمیت و توجه است. اغلب سازندگان آثار موسوم به اجتماعی، شناخت، تحلیل و ارزیابی کامل و درست از جامعه خود ندارند و آنچه را که تبدیل به فیلم می‌کنند از زاویه‌ای کاملا شخصی و روایت‌هایی خاص بوده که گاه با واقعیات جامعه همخوان نیست. لذا آثار این قبیل فیلمسازان به دلیل یک جانبه و محدودنگری فاقد کاملیت و جامعیت نگاه جامعه‌مدارانه است و آنچه آن‌ها به عنوان بستر یا قالب و مضمون داستان‌های اجتماعی خود بر می‌گزینند با واقعیات جامعه هماهنگ نیست و حتی مغایر آن است.

فقدان آگاهی اجتماعی باعث افراط و تفریط در تصویرسازی از جامعه می‌شود. به عبارتی این فیلم‌ها در نمایش تلخی‌ها و معضلات به افراط و غلو و سیاه‌نمایی می‌رسند و یا به علت کاستی در ارایه واقعی واقعیت‌ها، تصاویری ناقص و نادرست و ناباور از جامعه عرضه می‌کنند.

پوران درخشنده از فیلمسازان متبحر و کاربلد سینما و حوزه فیلم‌های اجتماعی است و پیوسته کوشیده از منظر خود به آسیب‌شناسی مسائل اجتماعی بپردازد. هشدار فیلم جنجالی «هیس، دخترهاا فریاد نمی‌زنند» او هنوز درگوش جان وجدان جامعه بیدار است. با این همه او و دیگر سازندگان فیلم‌های اجتماعی تنها آنچه را در فیلم‌های خود جان می‌بخشند که با زندگی خود آن‌ها و انسان‌های پیرامون‌شان مرتبط است.

در اغلب فیلم‌های این سینماگران، داستان‌ها و مضامین حول محور خانواده‌های مرفه و رو به مرفه رخ می‌دهد و لذا ماجراهای آن‌ها تنها می‌تواند نمایشگر نمونه یا گوشه‌ای از جامعه بوده و نمی‌تواند آینه تمام قد جامعه ما باشد. درخشنده در فیلم اخیر خود «زیر سقف دودی» باز هم به سراغ یک موضوع تلخ اجتماعی رفته و به ارزیابی سینمایی معضلی که قشری از جامعه با آن درگیر هستند پرداخته است. ضمن تاکید بر این نکته که مشکل مطرح‌شده در فیلم درخشنده فراگیر و اجتماعی نیست و نباید آن را بر سراسر جامعه گستراند، تداوم حضور فرهنگ بیگانه و اختلاط فرهنگی و هجمه به دستاوردهای جامعه اسلامی با هدف تخریب مناسبات خانوادگی و اجتماعی، سبب ایجاد برخی ناخواسته‌های فرهنگی نزد گروهی از افراد در قبال کمبود یا دوری از فرهنگ جامعه اسلامی شده است.

گروهی از جوانان دهه هفتادی با تأسی از نسل سوم و تأثیرپذیری از ضدفرهنگ‌های ماهواره‌ای و نبود شرایط مناسب شخصی، خانوادگی و اجتماعی برای ایجاد زندگی زناشویی و تشکیل خانواده به باور غلط و ضداخلاق زندگی مشترک بدون ازدواج غربی گرایش یافته و گسست ارتباط انسانی میان بعضی از خانواده‌های رفاه زده، باعث تخریب ارتباط‌های خانوادگی شده است. این مضامین موضوع‌های اصلی فیلم «زیر سقف دودی» پوران درخشنده را شکل بخشیده است.

سازنده «زیر سقف دودی» در تحلیل اجتماعی خود، از کاستی‌ها و انحراف‌های فرهنگی و دینی که سبب فروپاشی خانواده قهرمان قصه او شده‌اند، چیزی نمی‌گوید و تنها ورشکستگی مالی و گرایش به جنس مخالف را عامل بروز ویرانی می‌نمایاند. آنچه در این فیلم و در مجموع در قالب یک اثر سینمایی جمع وجور ارائه شده، تلخی و تباهی و اضمحلال اخلاقی و مادی یک خانواده مرفه در حال سقوط است و به عنوان یک خطر و هشدار اجتماعی می‌تواند، مدنظر قرارگیرد، ولی چنانچه قصد آن اشاعه و نمایش و تعمیم به کل جامعه باشد، باید گفت، تصویری کاملا تلخ و سیاه‌نما و کاذب از جامعه‌ای است که خانم درخشنده، تنها کنج غم‌انگیز رو به سمت زندگی خود را در آن تصویر کرده است. «زیر سقف دودی» فقط نمایشگر سقف غبار گرفته زندگی بعضی غافلان از اخلاق، فرهنگ و سلامت است و جای نمایش امید و ایمان در آن خالی است.