فرانکنشتاین، قربانی پول کثیف

فیلم با سخنرانی جلال سروش (پرویز پرستویی) آغاز می‌شود. خطابه‌ای که از آن متوجه می‌شویم اثر جدید مسعود کیمیایی قرار است به بحث پول کثیف اشاره کند. در دورانی که آقایان داوودنژاد و پرتوی به فکر گول خوردن دختر شهرستانی توسط بچه‌پولدارهای تهران هستند و خانم درخشنده همچنان به دنبال مسائلی چون طلاق عاطفی، این‌ که کیمیایی حداقل ظاهرا به سراغ یک بحث چالش‌برانگیز رفته و می‌خواهد از پول‌شویی و ورود پول کثیف از اقتصاد فاسد به سیاست بگوید، در نگاه اول نکته قابل‌توجهی می‌تواند باشد. از طرفی دقایق ابتدایی فیلم، چه از نظر طرح داستان و چه از نظر سلیقه در اجرا، تا حدی ما را امیدوار می‌کند که این بار قرار نیست با فاجعه‌ای چون «متروپل» طرف باشیم. فیلم در ادامه نیز با این‌ که نمی‌تواند انسجام کافی را بدست آورد، اما با ضرب‌آهنگ مناسبی پیش می‌رود و با سکانس‌هایی چون صحبت‌های دو نفره حین زالو درمانی و یا گفت‌وگوی سیاوش مطلق (امیر جدیدی) با رفیقش در رستوران، مخاطب را تا حدی همراه می‌کند. سکانس‌هایی که در این جشنواره مملو از فیلم‌های تلوزیونی، نشان می‌دهند که انگار گاهی واقعا دود از کنده بلند می‌شود.

بنابراین ما با احساس خوش‌بینانه‌ای تماشای فیلم را ادامه می‌دهیم، غافل از این‌ که لحظات بد و آزاردهنده قرار است به زودی از راه برسند. «قاتل اهلی» داستان جلال و البته سیاوش است. اما ناگهان خودش را به شکل بیهوده‌ای درگیر داستان عاشقانه بهمن (پولاد کیمیایی) و دختر جلال (پگاه آهنگرانی) می‌کند. سوالی که این‌جا می‌تواند مطرح شود این است که واقعا اگر این دو شخصیت را از کل فیلم حذف کنیم، چه اتفاقی برای اصل ماجرا می‌افتد؟

در حقیقت کیمیایی بعد از آن‌ که داستانش را بسط می‌دهد، گره ایجاد کرده و شخصیت‌های اصلی را به ما می‌شناساند، به یک باره همه چیز را رها کرده و می‌رود به سراغ ساخت کلیپ و به تصویر کشیدن رابطه‌ای بی‌سروته که یادآور سریال‌های ضعیف صدا و سیما است. رابطه‌ای که اصلا معلوم نیست مشکل دو طرف چیست. چه دردی دارند؟ دختر چرا باید خودکشی کند و به یک باره فاز مشکل روانی بردارد؟ بهمن که مدام می‌خواند و درباره جایگاه هنرمند در جامعه جمله قصار می‌گوید اصلا چه دخلی به اصل قصه دارد؟ این‌ها دقیقا کجای داستان قرار می‌گیرند؟ چرا کیمیایی باید داستانش را رها کرده و این‌گونه ارتباط مخاطب با فیلمش را از بین ببرد؟ این خواستگاری بازی‌های لوس که جایی در دنیای کیمیایی ندارند آن‌قدر ادامه پیدا می‌کنند که تماشاگر اصلا یادش می‌رود که هاردی در کار است و سیاوش و جلال به دنبال آن.

این می‌شود که فیلم به اثری نامنسجم و پر از وصله‌های ناجور تبدیل می‌شود. به گونه‌ای که در دقایقی واقعا نمی‌دانیم باید چه چیزی را در آن دنبال کنیم. نمی‌دانیم چرا باید مدام خواندن پولاد و آه و ناله‌های نامزدش را ببینیم.

نکته بعدی بر می‌گردد به شخصیت جلال سروش. کارکتری به شدت متناقض که نمی‌توانیم کیمیایی را در آن شناسایی کنیم. فردی که ظاهرا با فساد اقتصادی و پولشویی مشکل دارد و به دنبال حقوق کارگردان و گرفتن حق مردم است، اما در فیلم مانند یک رانت‌خوار که ارتباط نزدیکی هم با سیستم دارد به تصویر کشیده می‌شود. اصلا این میزان مذهبی بودن آقای دکتر از کجا می‌آید؟ کیمیایی دقیقا قصد داشته چه شخصیتی بسازد؟ آن گریه‌ها سر نماز و خیره شدن‌ها به علم چه ربطی به ماجرا دارند؟ این موجود فرانکنشتاینی و پر از تناقض که گاهی فاز قیصر بر می‌دارد و گاهی تبدیل به حاج کاظم می‌شود بر چه اساسی شخصیت‌پردازی شده است؟

از وصله‌های ناجور و شخصیت‌های متناقض که بگذریم، می‌ماند یک سیاوش مطلق که همان کسی است که از کیمیایی سراغ داریم. تنها کاراکتری که برای ما قابل‌شناسایی است و می‌توانیم علایق و دنیای واقعی و خالص فیلمساز را در آن ببینیم. بدون ادا و پیچیده‌نمایی سطح پایین. پسر جوانی که پای مرام و نون و نمکی که خورده می‌ماند و بر سر اعتقادش معامله نمی‌کند. جای سوال دارد که کیمیایی تا کی می‌خواهد هر طور که شده خودش را در آثارش پنهان کرده و جور دیگری جلوه دهد. شاید این میزان تناقض و پراکندگی که در ذهن او وجود دارد، به سادگی سامان داده نخواهد شد.

باید متاسف بود. ما در «متروپل» شاهد این بودیم که فیلمساز به هجو خودش رسیده است و این‌جا می‌بینیم که کیمیایی واقعا هنوز هم می‌تواند فیلمی بسازد که حداقل تاحدی علاقه‌مندان به سینمایش را راضی کند اما لجبازانه به خودش ظلم می‌کند. او کارگردانی سینما‌شناس است. کارگردانی که هنوز حواسش هست قبل از حرکت سیاوش به سمت پله‌ها برای باز پس گرفتن هارد، جوان موتوری لگدی به قوطی افتاده بر آسفالت بزند که فضای فیلم حال‌وهوای وسترن پیدا کند. او هنوز می‌تواند اتمسفر بسازد و بهترین قاب‌ها را ببندد. اما آن قدر اسیر حواشی و نگران تصویری است که می‌خواهد از خودش به مخاطب منتقل کند، که حاصل کار این گونه چند پاره و پریشان می‌شود. بله، پول کثیف و رانت‌خواری مانند زالو به جان اقتصاد این مملکت افتاده است. اما زالو گاهی نیز به جان هنرمندان بزرگ می‌افتد و خونی که می‌تواند در آثارشان جاری باشد را می‌مکد.