فیلم بیضایی را دوباره باید دید

«وقتی همه خوابیم» بیضایی را با اشتیاق تمام دیدم و خب برای کسی که فیلم‌های او را دوست دارد، این اشتیاق منطقی است. درست شبیه حسی را دارم که پس از «سگ‌کشی» داشتم. نمی‌توانم به راحتی موضع خودم را پیدا کنم. برخلاف «مسافران»، «باشو غریبه کوچک» و «شاید وقتی دیگر» که پس از پایان، تکلیفم با آن‌ها معلوم بود. جالب است که طی این چند ساعت هم نظر صریحی از کسی نشنیده‌ام. از آن فیلم‌هایی است که توانایی و جزیی‌نگری استاد پیر را نشان می‌دهد (همچنان). اما مجالی نمی‌دهد که از ته دل کف بزنی. شاید حق با بیضایی است که می‌خواهد با مخاطبان گسترده‌تری ارتباط برقرار کند (‌برخلاف آثار متقدم خود). شاید حق با اوست که در هفتاد سالگی این همه دشواری برای ساخت ۱۰ فیلم کشیده و رنجیده باشد و ده‌ها شاید دیگر که به چنین اعتراض صریحی رسیده و تا حدی مواخذه‌گر و بدبینانه (چه بسا واقع بینانه).

به خوب بودن‌ها و ممتاز بودن‌های بهرام بیضایی عادت کرده‌ایم و او را با خودش مقایسه می‌کنیم. انگار بدیهی است که بازی‌ها در کارهای او بی‌نقص و اثرگذار و برتر باشند. (مثلا مژده شمسایی که چونان سوسن تسلیمی جلوه‌ای از تکامل بازی در کارگاه ذهنی بیضایی است) و وقتی چنین است، خب تعجب می‌کنیم که چگونه و با چه معیاری، بازی حسام نواب‌صفوی موفق به‌کسب رضایت استاد شده است؟ فیلم‌های بیضایی از آن دسته آثاری هستند که قضاوت شتاب‌زده درباره آن‌ها می‌تواند علیه خود آدم در دادگاه تاریخ استفاده شود. پس باید صبور بود و اجازه داد تا زمان بگذرد و حتی دوباره دید. دست آخر این که نوشته مژده شمسایی را در بولتن جشنواره دوست داشتم که بیش از هر چیز عاشقانه بود؛ به ویژه آنجا که چشمان استاد را به تیله‌های آبی درخشانی تشبیه می‌کند ... و متاسف شدم که چرا بیضایی پس از این همه وقت همچنان از یادداشت من درباره خودش در «خشت و آئینه» مجله فیلم دلخور است و آن را در جلسه مطبوعاتی نیز متذکر شد. همچنان معتقدم که او نوشته دوستانه من را برعکس فهمیده است و با بدبینی به قضاوت درباره آن نشسته است.