نفس دوم

۱ ) فیلم «نفس» مرا غافلگیر کرد. یک غافلگیری معکوس. معمولا از چیزهای عجیب و غریب و شوک‌دهنده و غیرمتعارف و پررنگ، غافلگیر و درمانده و شگفت‌زده می‌شویم. در این مورد، غافلگیر سادگی، عینی‌بودن و واقعی واقعی واقعی واقعی... بودن شدم.

تجربه‌ام در مورد سینمای ایران (زیرگوشم) زمزمه می‌کند که چنین فیلمی و این گونه فیلمی را تا به حال ندیده‌ام که در نوع خود یک پدیده است.

فیلم برایم در چهارچوب و محدوده سینمای ایران فیلمی جزیره‌ای است. فیلم خودش را در طبقه‌بندی و آرشیو ۱۰ ،۲۰ تا فیلم برتر و به‌درد خور سینمای ایران (برای من) جا می‌دهد. فیلمی راستگو، شریف، دوست‌داشتنی، لطیف، متوازن و معقول که نادر است و نعمت.

۲ ) دختر فیلم خود یک پدیده است. یک فرشته. فرشته‌وش. با صورتی ملکوتی. زیبا، معصوم، بدوی، شیرین و... صورتی که حتی عیب دندان‌هایش (ارتودنسی) هم به جذابیت‌هایش کمک کرده است. دختر ، حدود ۱۰ ساله، زیرک، بسیار باهوش، سرزنده، با امید و آمال و آگاه به دور و بر. نگاه نافذ، حرکات موزون. بازی نا بازیگری و قابل‌قبول و قابل‌باور که اول خودش بازی‌اش را باور دارد و انگارنه‌انگار که دارد نقش بازی می‌کند.

اطرافیان با او همه جور رفتاری می‌کنند. خشم و مهربانی درهم و مساوی و مخلوط. از برادر و خواهر حسود و بانمک و متلک‌گو به یکدیگر تا پدر مهربان و نامادری مهربان و هر دو تند و خشن و معلم قدیم و جدید و ناظم و همکلاسی‌ها و... و قضیه هدیه برای معلم.

۳ ) فیلم ساده است. واقعی و عینی است. بی‌فراز و فرود است. بی‌عنصر درام است. بی‌نقطه عطف در فیلمنامه است. فیلم، سرگذشتی است. فیلمی بدون موج و ماجرا. فیلمی خطی، مستقیم، صاف و راست و پوست‌کنده. هیچ چیز غیرمنتظره وجود ندارد.

فیلم زندگینامه است. فیلم از جایی شروع می‌شود که همچنان و عادی و همین جور ادامه می‌یابد و همین جور و عادی به انتها می‌رسد. کمتر شخصیت و تیپ و آدم به جمع خانوادگی (هسته مرکزی فیلم) ورود می‌کند و کمتر کسی از خانواده (هسته مرکزی فیلم) خارج می‌شود.

فیلم بی‌ماجراست. فیلم قرار نیست فصل جدیدی باز کند. حرف جدیدی بزند. چیزی را برهم زند. طرح نویی دراندازد. دنیای جدیدی را پیشنهاد کند. کسی یا چیزی را ملامت کند. به جایی و کسی و چیزی ناسزا بگوید، یا بر عکس. فیلم قرار نیست به تکریم و ستایش بپردازد. رضایتی درکار نیست. غمی در کار نیست. شکرانه‌ای نیست. ناشکرانه و ناسپاسی نیست. تقدیر خوش یا بدیمنی نیست. گلایه‌ای از چرخ روزگار نیست.

شادابی روزمره در فیلم هست. بامثبت‌ها و منفی‌ها و روزها و شب‌ها و خیرها و شرها. درهم هستند و باهم هستند. فیلم متوازن و متعادل است. بی‌کم و کاست، بی‌دستکاری، بدون تصنع. عینی عینی عینی و واقعی واقعی واقعی. چه خوب، چه بد. چه نیک ، چه بد.

۴ ) خانم آبیار پس‌زمينه ادبی دارد. هم در زمینه درس و مشق و تحصیل و هم در میدان عمل. ایشان درس خوانده ادبیات سینمایی است و متجاوز از ۲۸ اثر قصه و داستان و رمان و شرح حال و... دارد. یک کارنامه پر و پیمان.

فیلم «نفس» از رمان «نفس» می‌آید. رمانی به همین نام. جالب و مهم این است که هر کدام به طور جدا از هم را می‌توان دید و ارزیابی کرد . فیلم نفس بازتاب کلمه به کلمه و جزء به جزء رمان نیست و هست. نیست، چون فیلم شخصیت مستقل خود را دارد و شخصیت سینمایی فیلم وابسته به شخصیت ادبی کتاب نیست و هست چون مایه‌ها و جوهر کار هر دو یکی است.

فیلم توانسته خود را سر پا نگه دارد. شخصیت مرکزی فیلم روی پرده و در فیلم جلوه و نمایشی است. در حالی که شخصیت مرکزی کتاب به برکت کلام و ادبیات زنده و جنبنده است.

شخصیت ادبی خانم آبیار بی‌چون و چرا در کارهایشان و این جا و به خصوص در «نفس» را نمی‌توان ندیده گرفت. اما نکته خوب این که فیلم وامدار ادبیات و شخصیت ادبی نویسنده (که در عین حال کارگران فیلم هم هست)، نیست. استقلال خانم آبیار به عنوان فیلمساز در فیلم «نفس» و جدا از نویسنده رمان «نفس» قابل تعمق و مهم و ستودنی است.

۵ ) فیلم «نفس» قابل قبول است. فیلم‌های خانم آبیار «شیار ۱۴۳» و «اشیاء از آن چه در آیینه می‌بینید به شما نزدیک‌ترند» معقول و متعادل و پذیرفتنی‌اند.

فیلم کوتاه و مستند ایشان را کمتر دیده‌ایم. نوشته‌ها کمتر شناخته شده و کمتر خوانده شده‌اند؛ که باید دیده و خوانده شوند.

«نفس» را می‌پذیریم. سادگی‌اش قابل قبول است. اما انتظار ما حد و انتها ندارد. چشم به راه کارهای جدی‌تر و عمیق‌تر و مهم‌تر و اساسی‌تر و بنیانی‌تری هستیم. تا آن روز و روزگار و یادمان نرود که بازی خانم پانته‌آپناهی‌ها از یادنرفتنی است.