مدت زمان زیادی طول نکشید که فیلمسازان خاورمیانه به اجرای حکم اخیر دونالد ترامپ مبنی بر منع ورود پناهجویان و شهروندان هفت کشور با اکثریت مسلمان – از جمله ایران – واکنش نشان دادند.
از همان نخستین روزهای آغاز اجرای حکم، هم اصغر فرهادی کارگردان ایرانی فیلم نامزد اسکار «فروشنده» و هم ترانه علیدوستی بازیگر نقش اصلی زن فیلم با انصراف از شرکت در مراسم اسکار 2017، اعتراض خود را نسبت تصمیم اخیر رییس جمهور امریکا اعلام کردند.
علاوهبر واکنش جنجالساز دو سینماگر ایرانی که موج گستردهای در شبکههای اجتماعی و رسانههای سراسر دنیا به راه انداخت، شماری از فیلمسازانی که آنها نیز با ممنوعیت ورود خاک امریکا دست به گریبان هستند، از دلایل خود درباره فاجعهآمیز دانستن حکم ترامپ پرده برداشتهاند.
مراسم اهدای جوایز مستقل اسپریت امسال در تاریخ 25 فوریه برگزار میشود و رخساره قائممقامی کارگردان ایرانیتبار که با فیلم «سونیتا» موفق به کسب نامزدی رشته مستند شده، از شرکت در این رویداد سینمایی محروم خواهد بود. قائممقامی در گفتوگو با «ایندی وایر» توضیح داده: «در حال حاضر، ظاهرا هیچ راهی برای گرفتن ویزا و سفر به امریکا وجود ندارد.»
از سوی دیگر، بابک انوری فیلمساز ایرانیتبار مقیم انگلستان و کارگردان فیلم تحسینشده «زیر سایه» که در رشته بهترین فیلم بینالمللی نامزد شده، ظاهرا از امکان شرکت در مراسم اهدای جوایز مستقل اسپریت محروم خواهد بود. بریتانیا فیلم انوری را به عنوان نماینده خود در بخش خارجی زبان اسکار به آکادمی علوم و هنرهای سینمایی امریکا معرفی کرده بود.
حتی پیش از اجرای حکم جنجالی ترامپ نیز، فیلمسازی مانند حسین حسن کارگردان عراقی فیلم «باد تاریک» (The Dark Wind) به منظور حضور در مراسم فرش قرمز فیلمش در جشنواره فیلم میامی، بارها و بارها برای دریافت ویزا اقدام کرده، اما به مشکلات عدیدهای از جمله معطلی در صف انتظار برخورده بود.
بعد از آن که به او اعلام شد به دلیل مشکلی نامعلوم، باید از نو فرم درخواست ویزای خود را ارایه دهد، حسن با اعلام انصراف از شرکت در مراسم افتتاحیه فیلم خود، اعتراضش را به صورت صلحآمیز نسبت به رفتار دولت امریکا نشان داد. درام سینمایی «باد تاریک» درباره افراطیهایی است که به روستایی در عراق حمله میکنند، جاییکه زوجی جوان در تدارک برگزاری مراسم عروسیشان هستند.
همزمان، محمد اقطس تهیهکننده فیلم با انتشار بیانیهای اعلام کرد: «حسین حسن فیلم خود - «باد تاریک» - را در خط مقدم نبرد میان کردها و دولت اسلامی موسوم به داعش مقابل دوربین برده است. ما به عنوان فیلمسازان کرد امیدواریم دونالد ترامپ کردها را به رسمیت بشناسد.»
ایوجینی افینیفسکی فیلمساز روس مقیم امریکا که با مستند «ضجههای سوریه» (Cries From Syria) - با محوریت جنگ داخلی سوریه - در جشنواره فیلم ساندنس حضور داشت، عقیده دارد حکم ترامپ وابسته به منطقی است که از اساس اشتباه و غلط است. افینیفسکی در مصاحبه با «ایندی وایر» توضیح داد: «در حقیقت، آنچه رییس جمهور ما متوجه نمیشود این است که برای جنگ با داعش، باید با ایدئولوژی جنگید، نه این که نگاهتان تنها به مردمی باشد که وارد خاک این کشور میشوند.»
او در ادامه صحبتهایش یادآور شد: «آنها افرادی در اختیار دارند که میتوانند از راه دور نیز مردم را شستوشوی مغزی بدهند. من دیدم که چطور شستوشوی مغزی میدهند.» مستند «ضجههای سوریه» که محصول «اچ بی او» به شمار میرود، حاصل صدها ساعت راشی است که توسط فعالان و شهروند خبرنگاران سوری ضبط و فیلمبردرای شده است.
به عقیده فیلمساز روس، اجرای حکم ترامپ حتی میتواند در زمینه جلوگیری از خشونت، تاثیر کاملا عکس داشته باشد و به افزایش افراطیگری دامن بزند: «اجریا چنین حکمی، خشم افراد را به دنبال خواهد داشت و ممکن است به تشدید انواع و اقسام موقعیتهای ناجور منجر شود. منع ورود افراد به داخل کشور، سادهترین راه است اما شناخت این افراد، شناسایی پیشینهشان و درک این که چه کسانی خطر واقعی برای جامعه امریکا به شمار میروند، نیازمند زمان است.»
همچنین از نگاه مانی حقیقی کارگردان فیلم «اژدها وارد میشود» ایجاد محدودیت برای ورود مهاجران به امریکا نه تنها غیرقابل دفاع است، بلکه نتیجه عکس خواهد داشت: «تمام جنگهای فرهنگی که هم اکنون در حال رخ دادن هستند، تنها به واسطه تبادل فرهنگی قابل بررسی هستند. بنابراین، به نظر میرسد جلوگیری از گردش ایدهها کاملا خلاف عقل سلیم باشد.» حقیقی اضافه کرده: «به نظر میرسد چنین رویکردی بالاخره وجه عبث و غیرکاربردی خود را آشکار خواهد ساخت.»
همزمان، حقیقی انتظار اعتراض بیشتری از سوی سینماگران و دیگر گروههای سراسر دنیا دارد. به عقیده او، احتمال دارد عمدهترین تغییر از دل تضادهای درونی کشوری چند قومیتی و چند فرهنگی مانند امریکا و به واسطه اتخاذ سیاستهای انزواجویانه شکل بگیرد. به گفته فیلمساز ایرانی، «تضادهای درونی خود ایدئولوژی است که عاقبت به چنین روندی پایان خواهد داد.» حقیقی اجرای چنین حکمی را «نمایشی خودویرانگرانه» توصیف کرده و گفته: «راستش برای تماشای عاقبت چنین کاری لحظهشماری میکنم.»
شهمال سهبری تهیهکننده کرد و دبیر هنری جشنواره بینالمللی فیلم دهوک در عراق نیز در گفتوگوی اخیر خود با «ایندی وایر» تاکید کرده است اجرای چنین حکمی صرفا به تفکر نژادپرستانه در امریکا دامن خواهد زد: «ممانعت از ورود فیلمسازان به خاک امریکا تنها به این دلیل که عراقی یا مسلمان هستند، صرفا نوع جدیدی از نژادپرستی در دنیای مدرن محسوب میشود. » سهبری اضافه کرده است نادیده گرفتن فرهنگ کشورهای دیگر، پیامدهایی را به دنبال خواهد داشت: «فرهنگ تنها چیزی است که مرزها را از بین میبرد، نژادپرستی را بیمعنا میکند، تروریسم را متوقف میکند و از سیاست فراتر میرود.»
به عقیده تهیهکننده «باد تاریک»، بستن راههای تبادل فرهنگی میان کشورهای مشخص عاملی است که میتواند در آینده به شکلگیری جنبشی عظیمتر بیانجامد: «چه بسا لازم بود کل جهان به بیداری برسد و به مردم نشان داد نباید سکوت کنند. امیدوارم چیزی که هم اکنون در حال تجربه آن هستیم، از فروپاشی به موفقیتی غیرمنتظره تغییر یابد.»