نفسی برای زندگی:
همانند هر پروژه سینمایی دیگر ،نفس را نیز میتوان از دو منظر فرم و محتوا مورد بحث و بررسی قرار داد
حقیقتا فیلم نفس به میزان زیادی از حیث فرم از پروژه پیشین خانوم آبیار یعنی شیار ۱۴۳ جلوتر و از حیث داستان و محتوا عقب تر میباشد به عبارت دیگر شیار ۱۴۳ روایت مستند وار و کاملا داستانی خانوم ابیار قلمداد میگردد منتها این پروژه نمیتواند مخاطب را از نظر فرم و چارچوب اغنا نماید در مقابل نفس درست خلاف جهت شیار ۱۴۳ حرکت میکند یعنی در فرم به شکل تحسین شده ای عمل میکند این در حالیست که این پروژه سینمایی علیرغم بازیگردانی خوب هیچ روند رو به رشد و مثبتی را در زمینه محتوا طی نمیکند در ادامه قصد داریم کمی در رابطه فرم و محتوای هر اثر صحبت کنیم
بد نیست به بهانه نقد فیلم سینمایی نفس گپ مختصری در خصوص فرم و محتوای هر اثر داشته باشیم برای همین در ابتدا به سراغ فهم این موضوع میرویم که اساسا فرم و محتوا چگونه تعریف میشوند
پاسخ را اینگونه به سمع و نظر شما بزرگواران میرسانم
همه ما در زندگی خود با پدیده هایی همچون طلاق .تولد.اعتیاد.سرطان.ایدز.مرگ و... روبه رو هستیم گاهی این مسایل انچنان مارا به وجد میاورد که از سر شادی خنده ای بلند سر میدهیم گاهی هم از سر ناراحتی گریه و شیون و ناله میکنیم در سینمای امروز هدف از ساخت هر پروژه دست گذاشتن روی این موضوعات و خلق یک قصه از دل همین قضایا میباشد
اما سوال اینجاست که من در مقام کارگردان و شخص دیگر در مقام فیلمنامه نویس چه نقشی در افزایش سطح کیفی اثر خواهیم داشت ؟اساسا چه موقع میگوییم سطح کیفی اثر بالاست ؟چه موقع میگوییم یک پروژه سینمایی ضعیف است ؟
پاسخ این دو سوال در یک کلمه خلاصه میشود و آن تماشاچی است .باید دید چه عاملی سبب میگردد تماشاچی جذب و درگیر یک اثر سینمایی گردد ؟
پاسخ به این سوال هم یک کلمه است
همذات پنداری
پس ما در مقام کارگردان و فیلمنامه نویس اثر باید طوری هرکدام از موضوعات ذکر شده را در غالب مدیوم سینما به نمایش در بیاوریم که میزان القای احساسات از جانب اثر به تماشاچی حداکثر باشد تا همذات پنداری به شکل درستش تحقق یابد
نکته مهم اینجاست که این میزان درگیر شوندگی یک اثر باید ناشی از عوامل درونی خود فیلم باشد نه تجاربی که تماشاچی از قبل با خود به سینما میبرد
به عبارت دیگر محتوا موضوعیت پروژه به حساب میاید و فرم تمام ان تلاشیست که از جانب کارگردان صورت میپذیرد تا القای حس به صورت حداکثری اتفاق بیافتد
کارگردان برای تحقق این موضوع از ابزاری همچون تدوین و دوربین و نور پردازی و گریم و ... بهره میبرد
نفس با نرییشن و یا صدا روی تصویر دختری به نام بهار آغاز میگردد دختری که از همان ابتدا با لحن و گویش کاملا کودکانه شروع به شرح زندگانی خود و خانواده خود میکند به نوعی نرگس ابیار با این شیوه کار سعی دارد تماما شخصیت پردازی کاراکتر ها را به صورت سایه وار در طول کل پروژه داشته باشد
زمانی که به تماشای اثر خانوم ابیار نشستم به نوعی یاد فیلم سینمایی یحیی سکوت نکرد هم افتادم اما باید قاطعانه به عرض برسانم که پروژه خانوم ابیار چند سرو گردن از یحیی سکوت نکرد جلوتر است
یکی از المان های به شدت موثر در فیلم سینمایی نفس نقش مفید و جذاب دوربین است
کلوز آپ ها و لانگ شات های خوب .نمای شاهد از دوربین یا همان (pov)آی لول بودن دوربین نسبت به کودک قصه یا همان بهار .پن های شلاقی دوربین (چرخش به چپ و راست های سریع)به خصوص در سکانس بالشت بازی کودکان و البته تقطیع درست سکانس ها همگی ما را به نوعی به فضای کودکانه بهار نزدیک میکند
به عبارتی با اغاز فیلم سینمایی نفس ما به دنیای کودکانه بهار پرتاب میشویم و تمام انچه که مشاهده میکنیم از دید یا pov بهار است این موضوع عینا در تیتراژ نفس مشاهده میگردد نکته ای که در مورد فیلم نفس جالب توجه است دو منظوره بودن ان است از یک طرف میتوان ان را یک اثر در خور برای سینمای کودک با مخاطب کودکان قلمداد کرد نمونه اش گریم و طراحی اغراق امیز چهره کاراکتر ها و حضور خود شخص بهار به عنوان راوی و قهرمان قصه است اما از یک طرف دیگر میتوان ان را به مثابه کتاب تاریخ چندین و چند سال پیش این کشور برای قشر بزرگسال جامعه دانست
خانوم آبیار به شدت در انتخاب دیالوگ و مونولوگ ها دقت داشته اند پروژه پیش رو از حیث مونولوگ و دیالوگ کاملا قدرتمند کار میکند ساده شده اش همه اندازه دهانشان صحبت میکنند
در طول زمان نمایش نفس بارها و بارها با پدیده اسلوموشن و چند جایی به
صورت نامحسوس با پدیده فست موشن رو به رو میشویم اینها همگی در القای حس و عواطف فردی و همچنین درک دنیای پیرامون کودک قصه توسط مخاطب نقش بسزایی دارند
جالب ان است که بدانید در دنیای امروز و سینمای فعلی موسیقی متن یکی از ابزار های دم دستی برای القای حس به مخاطب به شمار میاید برای مثال پلان هایی که بهار توسط ننه اقا تنبیه میشود ما باید به نوعی با کودک قصه و استرسی که دارد یک دل شویم و همان استرس بهاررا ،مخاطب سینما متحمل گردد این اتفاق به درستی شکل میگیرد و مخاطب به میزان حداکثری با احوالات بهار احساس نزدیکی میکند اما این موضوع توسط موسیقی متن شکل نمیگیرد چرا که در طول پروژه علیرغم ریتم کمی فانتزی اش موسیقی حرفی برای گفتن ندارد چیزی که محیط و فضای قصه را کمی عصبی میکند تقطیع پر تعداد سکانس ها میباشد
نفس در بحث زیبایی شناختی هم عملکرد خوب و درخوری از خود به جا میگذارد نمونه اش را میتوان به لانگ شات ها یا اکستریم لانگ شات های هوایی فضای باغ گونه و روستایی محل زندگی بهار اشاره داشت
در بحث فیلمبرداری نماهای کرودشات یا شلوغی که بهار در طول قصه از ان عبور میکند ما دوربین را در نمای povبه صورت لو انگل و از پایین به بالا میبینیم همین امر سبب میگردد که مخاطب باور کند که این زندگانی شخص بهار میباشد لازم به ذکر است در تمام طول کل پروژه ما غیر از چند سکانس انهم به صورت محدود های انگل نداریم (نمای بالا به پایین)هر چه هست یا آی لول یا لو انگل بهار میباشد
خب خود این موضوع خیلی جالب توجه است چرا که نرگس آبیار عملا نمیخواهد هیچگاه ما از سیطره دنیای کودکانه بهار بیرون بیاییم و قصه را اینگونه پیش میبرد
همچنین در پلان های دویدن بهار یا بحث نماهای تعقیبی یا حتی پیاده روی در کوهستان و افتادن در رودخانه یخ زده دوربین به شدت عملکرد جالب توجهی دارد برای مثال در بحث نماهای تعقیبی و پیاده روی در کوهستان به شکل روی دست و با لرزش های محسوسی همراه میباشد و از طرف دیگر زمانیکه بهار به داخل رودخانه یخ زده میافتد یک شوک خوبی به دوربین وارد میشود که اینها همه فرم صحیح کار محسوب میگردد
متاسفانه در برخی سکانس ها جامپ کات یا پرش تصویری را شاهد هستیم که این موضوع به شدت ازار دهنده است البته میتوان اینطور برداشت کرد که خانوم ابیار از اینکار به دنبال دیزالو یا گذر زمان بوده اند که به عقیده من به شکل درستی روی تصویر اتفاق نمیافتد
یکی از نکات جالب و منحصر به فرد نفس این میباشد که ما در طول کل پروسه زمانی این پروژه چندین و چند بار با انیمیشن هایی رو به رو میشویم که این انیمیشن ها به طرز عجیب و درستی بیش از قبل ما را به دنیای کودکانه بهار نزدیک میکند
به کار گیری برخی اسامی نظیر ازرائیل یا شلخته یا چاقاله بادوم یا امثالهم همه و همه هم عجیب و هم اینکه مختص دنیای کاملا فانتزی یک کودک است و از این جهت انتخاب اسامی بسیار درست و به جا بوده است یعنی ما برای مثال در طول کل پروژه کمتر ننه اقا را به اسم افسر میشنویم
باز هم در بحث دوربین باید عرض کنم که این اثر به میزان زیادی از نماهای واکنشی جهت القای درست حس بهره میبرد
کلوز اپ و مدیوم کلوز اپ های چهره کودکان و بزرگسالان قصه که مارا باحالو هوای ان لحظه فیلم نفس اشنا میکند
فیلمنامه نفس به نوعی یک داستان سرنوشت به حساب میاید که سعی به ارایه یک خرده پیرنگ یا شخصیت پردازی مطلق بدون ارائه محتوای داستانی جالب توجه دارد
این فیلم در زمینه تحقق دنیای فانتزی اثر از ابزاری همچون اغراق در صدا نیز بهره میبرد مثل شنیده شدن صدای جویدن غذا توسط ننه اقا در حسینیه و...
اما از دقایق میانی کار در میابیم که کودک قصه یعنی بهار نوروزی علاقه بسیار زیادی به مطالعه کتاب های داستانی ای دارد که به شدت با رده سنی اش مغایرت دارند
یک کتاب جنایات بشر (زندگی کودک قبل انقلاب )
یک کتاب داستان راستان از شهید مطهری (زندگی بعد از انقلاب )
هر دو کتاب دارای مفاهیم خاص و جالب توجهی میباشند علیرغم سنگین بودن مطالب برای بهار ، اما وی اصرار زیادی به اتمام دو کتاب دارد ومیتوان اینگونه عرض کرد که مفاهیم ضد و نقیض این دو کتاب در مقایسه با هم چالش فکری شدیدی را برای بهار و تماشاچی پدید میاورد
تنها جاییکه موسیقی ورود میکند دقیقا جاییست که بهار کتاب جنایات بشر را به اتمام میرساند او که درک درست و کاملی از مطالب کتاب ندارد با این حال با به اتمام رساندن ان دچار یک شادی غیر قابل وصفی میگردد بدین ترتیب میتوان شادی ان لحظه زندگی بهار را ناشی از دیدن یک برهه کامل تاریخ ایران دانست
به طور کل بهار قصه ما شخصیست که با همه کودکانه هایش در طول قصه همه مسایل را تجربه میکند در بخش های پایانی
انقدر ذهن این کودک بزرگ شده است که ما میتوانیم بلوغ فکری او را به عینه مشاهده کنیم
انجاست که بعد از باور این بلوغ فکری توسط تماشاچی وی از مسایلی همچون
ازدواج و مرگ سخن به میان میاورد موضوعاتی که به نوعی خط قرمز دنیای کودکان به حساب میاید و اینچنین ضمن ارتباط با مخاطب بزرگسال انها را دچار چالش فکری میکند
یکی از ایراداتی که میتوان به این فیلم وا داشت روایت پر شتاب و گاها خسته کننده کودک قصه به صورت نرییشن میباشد و همچنین به دلیل ریتم تند و با عجله قصه مخاطب بخشی از قصه را از دست میدهد ضمن اینکه بهتر میبود روی شفاف سازی گفتار کودک قصه توجه بیشتری میشد
در این فیلم به وضوح مشاهده میکنیم که قبل و بعد انقلاب دو دنیای متفاوت را پیش روی کودک قصه قرار میدهد و نکته مثبت فیلم نفس در این موضوع خلاصه میشود که خانم ابیار هیچگاه در مقام قاضی و قضاوت درمورد خوب و بدش اظهار نظر نکرده است
در نهایت به سکانس پایانی قصه جاییکه بهار مشغول تاب سواریست میرسیم بهترین سکانس فیلم میباشد
به نوعی میتوان در این سکانس فاصله گرفتن از زندگی بزرگسالان .بازگشت به دنیای کودکی و مرور خاطرات را در زمان قبل مرگ وی مشاهده کرد
و در اخر همان قصه همیشگی زندگی ادامه دارد ....
جمع بندی پایانی
فیلم سینمایی نفس ساخته نرگس آبیار قطعا کار بدون اشتباهی نیست چرا که این اثر در بحث محتوا و قصه ضعف های ریشه ای دارد با این حال اثر پیش رو از باب فرم به حد زیادی فاخر است که با کمی چشم پوشی از محتوای ان این فیلم را به شما پیشنهاد کنم
