عقبگرد محسوس

هر سینمادوستی، قطعاً فیلمسازان موردعلاقه ای دارد؛ فیلمسازانی که نسبت به آنها ممکن است تعصب هم پیدا کند. این مسئله شاید پذیرش نقص‌های کار آن فیلمساز را توسط آن سینمادوست دشوار کند اما فراموش نکنیم، هر فیلمسازی ممکن است در کارنامه حرفه‌ای خود فراز و نشیب‌هایی را تجربه کند. «لاتاری» به زعم من عقبگرد آشکاری در سینمای محمدحسین مهدویان است؛ فیلمسازی که طرفداران بسیاری به واسطه فیلمهای قبلی خود دارد و حالا شاید باورش سخت باشد که سازنده این فیلم روزی فیلم‌هایی چون «ایستاده در غبار» و «ماجرای نیمروز» را ساخته است. شاید به نظر برسد ساخت فیلم‌های دشواری چون فیلم‌های نامبرده توقعات را از محمدحسین مهدویان بالا برده است. این ادعای درستی است. «لاتاری» اساساً فیلمی جمع و جورتر و آسان‌تر نسبت به دو ساخته قبلی اوست. فیلم یک درام با موضوع روز جامعه است و وجوه مستندگرایانه و خاصِ دو ساخته قبلی در آن به چشم نمی‌خورد. بنابراین انتظار می‌رود ساخت آن برای کارگردانی چون مهدویان آسان‌تر باشد. اما نکته‌ای که نباید فراموش کرد این است که ضعف نهفته در دو فیلم قبلی این کارگردان یعنی فقدان فیلمنامه‌ی مستحکم و منسجم حالا در «لاتاری» که اثری داستانی است خود را عیان‌تر نشان می‌دهد.

«لاتاری» فیلمنامه ضعیفی دارد که البته شروع آن بد نیست اما دو پرده نیمه و انتهای آن به شدت کسل کننده، کلیشه‌ای و شعارزده‌اند با داستانی تکراری و قابل پیش‌بینی که نه تنها مخاطب را دچار حس تعلیق نمی‌کند بلکه جذابیتی نیز ندارد و فیلم در بخش‌هایی به وضوح کم می‌آورد و آنجاست که فیلمساز به شعاردهی روی می‌آورد. مثلاً به طور کلی بخش‌های مربوط به «دوبی» ضعیف و دم دستی از آب درآمده‌اند و حالتی باسمه‌ای به فیلم داده‌اند. الگوی قهرمان پروری فیلم جدید مهدویان، بی‌شباهت به گروهی از فیلم‌های سینمای پیش از انقلاب یعنی فیلم‌فارسی‌ها نیست. نحوه رویارویی امیرعلی (ساعد سهیلی) و موسی (هادی حجازی‌فر) با مسئله خودکشی نوشین و شیوه‌ی انتقامجویی آنها واقعاً شباهتی به الگوهای رفتاری جامعه ی مدرن امروزی ندارد و فیلمنامه وقتی باورناپذیرتر می‌شود که پای مرتضی (حمید فرخ‌نژاد) نیز به نقشه انتقامجویی آنها باز می‌شود او که عضو مهم یک ارگان امنیت ملی‌ست به صورت خودسرانه با آن دو همراه می‌شود و به آن شکل خنده دار سامی را به قتل می‌رساند بی آن که نظارتی بر کارش اعمال شود و کسی او را زیر نظر داشته باشد.

سکانس نهایی فیلم یعنی اقدامی که موسی انجام می‌دهد نیز به شدت بی‌منطق است و بر جنبه شعارزدگی فیلم می‌افزاید. شاید این دسته از تصاویر در آثار دهه ۶۰ و۷۰ و مطابق با الگوهای روایی آن دوران جواب می‌دادند اما این قهرمان پروری ساده انگارانه، حالا بیشتر کار را به سمت و سوی همان فیلمفارسی‌های گفته شده سوق می‌دهد و نمی‌تواند تأثیری بر مخاطب بگذارد. استفاده‌ی درست از دوربین، زوایا و حرکات آن نیز از رمزهای شکست یا موفقیت فیلمهاست. استفاده از دوربین روی دست متحرک و پویای «ماجرای نیمروز» و «ایستاده در غبار»، قرار نیست در فیلمی چون «لاتاری» هم جواب بدهد. دلیل تحرک دائم دوربین در صحنه‌ای که مثلاً کاراکتر ثابت در نانوایی نشسته چیست؟ این شیوه از فیلم‌برداری می‌توانست در صحنه‌های تعقیب و گریز و اکشن کار موثر واقع شود اما همیشه جواب نمی‌دهد و تا حدودی هم برای مخاطب آزاردهنده است. ریتم کند فیلم از دیگر ایرادهای وارد بر آن است.

«لاتاری» گاه به شدت کسل کننده می‌شود و ضرباهنگ کند آن فیلم را دچار بی‌هیجانی می‌کند که این خلاف اسلوب‌های ژانری کار است. انتخاب درست بازیگران از محاسنِ همیشگی کارهای مهدویان است که این بار نیز در «لاتاری» شاهد آن هستیم. «لاتاری» فیلمی بود که می‌توانست به یکی از آثار شاخص جشنواره امسال مبدل شود اما به عنوان کسی که دو فیلم قبلی مهدویان را به لحاظ اجرا دوست داشتم، آخرین ساخته‌ی او را فیلم متوسطی می‌دانم که گاه مرزهای شعارزدگی را می‌شکند و به لحاظ روایی نیز حرف تازه‌ای برای گفتن ندارد و عقبگردی محسوس در کارنامه سینمایی محمدحسین مهدویان به شمار می‌رود.